Cem Alevilerin toplu halde ettikleri ibadetin adıdır.
Kavram olarak Cem Arapça bir kelime olup toplanma, birikme, bir araya gelme manasına gelmektedir.
Cem'in kaynağı Kırklar Cem'idir. Cem ibadetini diğer inançlardaki ibadetlerden farklı kılan en önemli unsur; Cem de bulunanların aynı zamanda toplumda hesap vermekle yükümlü olmalarıdır. Cem de bulunanlar bir birlerinden Razı Olmak zorundalar. Cem de bulunan bir kişi başka bir kişiye dargınsa, bu iki kişinin dargınlıkları giderilmeden, barışmaları sağlanmadan Cem'e başlanmaz.
Alevilerin toplu anlamda temel ibadeti olan Cem, bir DEDE´nin gözetiminde, önderliğinde yerine getirilir. Cem ibadetine katil, hırsız, yolsuz, düşkün kimseler giremez. Cem ibadetini kısa bir şekilde tanımlamak mümkün değil. Bu anlamda Cem'in ne olduğunu ve nasıl uygulandığını tam manasıyla kavramak için en yakındaki Cem evine gidip bilgilenmek gerekiyor.
Alevilik’de, uygulanan altı tür Cem vardır. Bunlar şunlardır:
1. İrşat Cemi
Gençleri, yeni yetişenleri aydınlatma Cemi
İrşad Cemi kısaca yeni yetişen kız ve erkek gençlerimizi eğiten, yolun kurallarını gösteren, Cemde nasıl davranacaklarını bildiren, duaları öğreten, insanların birbirleri ile nasıl kaynaşacağını sağlayan, dinler ve inançlar hakkında bilgilendirme yapan bir Cemdir.
2. Koldan Kopma Cemi
Suç işleyenlerin, düşkünlerin, toplumsal suçların yargılandığı Cem
Bu Cem Alevilikte Halk mahkemesinin işlediği, toplum içinde sosyal sorunların karara bağlandığı, toplumsal suç işleyenlerin müşkillerinin görülüp giderildiği, daha bir çok konuyu kapsayan bir Cem biçimidir. Bu Cemde tüm ihtilafları Dede, Pir veya Mürşid yöre halkının çoğunluğunun da katıldığı kararı uygular. Verilen karar herkes için geçerlidir.
3. Müsahiplik Cemi
İkrar veren aileler arasındaki birlikteliği, dayanışmayı işleyen İkrar Cemi
Alevi Cemleri’nin içerisinde Müsahiplik Cemi çok önemli bir yer tutmaktadır. Yukarıda da belirtildiği gibi, Alevilik güçlü ahlak sistemine dayanan, eşitlik ilkesini, paylaşımı ve sosyal adaleti kendi bünyesinde barındıran bir inanç biçimidir. Hamı kendi içinde olgunlaştırdığı gibi, “İnsan-ı kâmil” olmaya yönelik yoğun çaba ve çalışma içine girer. Aileleri birbirleri ile kaynaştırıp dayanışmayı sağlayan bir humanizmaya sahiptir.
İşte bunun adı insanın insanla Müsahib olmasıdır. Yani birbiriyle ilke birliği, yaşam birliği ve daha da ileriye giderek kardeşlik anlaşmasının musahiplik vesilesiyle ikrarlaşmasıdır. Alevilik’de Müsahip olmadan önce belli olgunluk aşamaları vardır.
4. Lokma ve Dardan indirme Cemi
Herhangi bir konuda adak adayanlar, baba ve annelerinin Hakk’a yürümesinde helallık alma Cemi
Adına Lokma Cemi dediğimiz Cem, kulun kula razılık Cemidir. Bir helallaşma Cemidir. Bir gönül alma Cemidir. Adak Kurbanları, Adak yemekleri bu Cemde yapılır. Bu Cemin diğer bir adı da “DARDAN İNDİRME CEMİ”dir. Anadolu’nun bazı yörelerinde Lokma Cemi, diğer bazı yörelerden de Dardan indirme Cemi olarak anılmaktadır.
Dardan indirme, anne, baba veya bir yakının Hakk’a yürümesiyle ilgilidir. Baba, Anne veya bir yakın akrabası Hakk’a yürüyen kişi, ilk üçüncü günü bir yemek verir. Yedinci ve Kırkıncı günü tekrar bir yemek verilir. Bu her üç yemek bir gelenektir. Ancak dardan indirme Ceminin amacı değişiktir. Bu Cemin belli bir günü yoktur. Ama aynı yıl içinde yapılması da bir görev sayılır.
Ölen kişi için Alevilikte daha çok “Hakk’a yürüdü” deyimi kullanılır. Hakk’a yürüyen kişinin tüm tanıdıkları, alış veriş ilişkisi olduğu kimseler, çevrede tanıdığı akraba ve arkadaşları çağrılarak hem halkın huzurunda, hem de Dede’nin huzurunda razılık alınır. Borcu varsa ödenir. Alacağı varsa alınarak yakınına teslim edilir. Sağlığında gücendirdiği kimseler varsa onların razılığı alınır. Kurallar yerine getirildikten sonra yemekler yenilir. Dualar ve gülbenkler okunarak kişiye razılık verilmiş olunulur.
5. Abdal Musa Kurban Cemi
Kurban kesip çevreye dağıtılan Cem. Bu Cem Hacı Bektaş Veli döneminden sonra uygulanmaya başlanmıştır.
Abdal Musa, Hünkar Hacı Bektaş Veli’nin önemli kerametler gösteren halifelerindendir. Abdal Musa Alevi ve Bektaşi’lerde saygı ile anılan “sultanlık” payesi almış, bir çok kerametleri olan velilerden birisidir.
Abdal Musa Ceminde kural olarak bir yola alınma veya görgü amacı yoktur. Özellikle Ege ve Akdeniz yöresinde adına Tahtacı ve Çepni dediğimiz boylarda Perşembe’yi Cuma’ya bağlayan gecelerde adak kurbanları gibi konularla ilgili Cem düzenlenir. Bu cemler’de köy halkı biraraya toplanır. Dargınlar, küsler barışır, komşular birbirlerine lokma verirler.
6. Görgü Cemi
Aleviler’de çok özel, önem taşıyan bir Cemdir
Alevilikte görgü Cemi özellikle tüm kurallarıyla değişik yörelerde noksansız olarak tatbik edilir. Görgü Cemine girebilmek için, Müsahipli olmak, evli olmak, adap ve ahlaka uygun olmak, düşkün olmamak, yani toplum içerisinde her hangi yüz kızartıcı bir suçu bulunmamak. Pire, Mürşide ve Dede’ye inançlı ve itikatlı olmak. Kişinin mevki ve makamı ne olursa olsun Cemevi’nin eşiğinden adımını içeriye attıktan sonra, Ceme katılan canlar kendi arasında bir fark gözetmemek ve Allah’ın birliğine Peygamberin resulluğuna inanmaktır.
Alevi Cemleri, Cem'e katılan aileler tarafından sosyal dayanışma suretiyle yaşamaktadır. Diğer bir deyimle Aleviler laikliği kendi içlerinde 1400 yıllık tarihi bir süreçde yaşatmışlardır.
On İki Hizmet
On İki Hizmet, Cem ibadeti sırasında görevli on iki kişinin yerine getirdiği hizmetin adıdır. On İki Hizmet olmazsa Cem de olmaz.
Cem de On İki Hizmet sahipleri tarafından yerine getirilen On İki Hizmet, sembolik olarak algılansa da özde çok derin manalara ve gerçeklere işaret ediyor. Dolayısıyla On İki Hizmet çok önemlidir. On İki Hizmeti biçimsel bazı kurallar algılamamak gerekiyor. Sembolize ettiği hizmetlerin derin felsefi, toplumsal, inançsal boyutları vardır.
On İki Hizmetin dağılımı su şekildedir:
- Dede (Mürşid)
- Rehber
- Gözcü
- Çerağcı (Delilci)
- Zakir(Aşık)
- Ferraş (Süpürgeci)
- Sakka (İbriktar)
- Kurbancı (Sofracı)
- Pervane
- Peyik (Davetçi)
- İznikçi (Meydancı)
- Bekçi
ONİKİ HİZMET SAHİPLERİ
Cem ibadeti on iki hizmet on dokuz erkândan oluşmaktadır. Cem ibadetini yapıp yürüten on iki hizmet sahipleridir. Her yerleşim bölgesinin kendi ocak dedeleri tarafından seçilip görevlendirilmiş on iki hizmet sahipleri vardır. Bu hizmet sahiplerinin görevleri ayrı ayrıdır. Biri diğerinin görevine müdahale edemez. Her hizmet görevlisi görevini Kuran ayetinin hükmüne göre yapar.
PEYİKCİNİN GÖREVİ
Peyikci dedenin emriyle aşk ehlini Miraca davet eder gibi ceme katılacak canları ceme davet eder. Dedenin postası gibi çalışır. Dedenin emriyle gidilecek yerlere gider gelir haber getirir, haber götürür hizmette Piri Cebrail Aleyhisselamdır hizmetini Fussillet Suresi 33. ayetinin hükmüne göre yapar.
Fussillet Suresi 33. Ayeti: Halkı Allaha davet edip Salih amel işleyen ben müslümanım diyenden daha güzel sözlü kim vardır.
KURBANCININ GÖREVİ
Kurban cemlerinde kurbanla ilgili hizmetler kurbancı tarafından yapılır. Kurban tekbirlenmeden önce kurbanı hazırlar dede kurbanı tekbirlerken oda kurbanın yanında durup kurbanın usulüne uygun olarak tekbirlenmesini sağlar. Tekbirlenen kurbanı götürüp tığlar(boğazlar) postunu yüzer, etini doğrar lokmacı ile beraber kurbanı pişirir kurbancının piri cömerdi kasapdır. Kurbancı hizmetini Hac Suresi 34. ayetinin hükmüne göre yapar.
Hac Suresi 34. Ayeti: Her ümmete ibadet mahiyetinde kurban kesmeyi meşru kıldık Allahın kendilerine rızık olarak verdiği dört ayaklı mismil olan hayvanlardan Allahın adını anıp kurban kesin.
KAPICININ GÖREVİ
Kapıcı cem ibadeti yapılan cem evinin kapısını bekler ceme girmeye hakkı olmayanları içeri almaz. Cemdeki canların huzur içinde ibadetlerini yapmalarını sağlar. Hizmette Piri cennet kapıcısı Rıdvan Melektir. Kapıcı hizmetini Zümer Suresi 73. ayetinin hükmüne uygun olarak yapar.
Zümer Suresi 73. Ayeti: Rablarından korkup sakın onları bölük bölük geldiklerinde cennet kapıları açılır oranın bekçileri selam size olsun gönül huzuru ile ebedi kalmak üzere girin cennete derler.
GÖZCÜNÜN GÖREVİ
Gözcü cemde canların bir düzen içinde oturmaları için yer gösterir. Cemdeki canların sükûtunu sağlar. Dedenin ve âşıkların söyledikleri hak kelamının duyulmasını sağlar. Dedeyle – rehberle – mürebbiyle daima irtibat halindedir. Cemdeki canların isteklerini ve müşküllerini dedeye bildirir. Gözcü hizmetini Araf Suresi 204. ayetinin hükmüne göre yapar. Hizmette Piri İsrafil Melek – Gözcü Karaca Ahmet’tir.
Araf Suresi 204. Ayeti: Kuran okunduğu zaman susun ve dinleyin ona kulak verin ola ki Rahmana erdirilirsiniz.
ZAKİRLERİN GÖREVİ
Cemde saz eşliğinde aşkı ilahi okurlar söyledikleri hak kelamı Kuran Ayetlerinin Türkçesidir. Cemdeki canların ibadetlerini manevi bir coşku içinde yapmalarını sağlarlar. Mümin canlara Ehlibeyt sevgisini aşılarlar. Cemin erkânlarına uygun deyişler, duazimamlar okurlar. Hizmette Pirleri İmam Cafer Sadık Yedi Hak Âşıklarıdır. Hizmetlerini İsra Suresi 110. ayetinin emrine göre yapar.
İsra Suresi 110. Ayeti: De ki ister Allah deyin ister Rahman hangisini derseniz deyin en güzel isimler onundur. İbadetinizde sesinizi pek yükseltmeyin pekte kısmayın bu ikisi arasında bir tonla süsleyin.
IRBIKÇI: TAZEKARIN GÖREVİ
Bu hizmet bir erkek bir kadın tarafından yapılır. Erkek bir eline bir ırbık su alır diğer eline de bir el leğeni alır cemde halkada oturan canlara temsili tarikat abdesti aldırır. Tazekar sırayla canların ellerine su döker diğer elindeki leğeni altına tutar. Elinde havlu olan bacıda canların ellerini silmeleri için arkasından dolaştırır. Tazekarın hizmette Piri Selmanı Paktır. Tazekar hizmetini Şems Suresi 9. Ayetinin hükmüne uygun olarak yapar.
Şems Suresi 9. Ayeti: Kendini günak kirinden ve inkârdan arındıran kimse korktuğundan kurtulup umduğuna erişir.
CARİ: SÜPÜRGECİNİN GÖREVİ
Cemde temsili olarak dökülen günahları süpürür meydanı temizler. Bunun diğer bir manası da şudur; ey cemde oturan canlar ben bu meydanı süpürüp temizledim sizlerde kalbinizi temizleyin yedi nefsi emmare ile cemde oturmayın manasındadır. Cem meydanın sık sık temsili olarak süpürülmesinin sebebi budur. Cemdeki canlara tekrar tekrar hatırlatmaktadır. Süpürgecinin Piri Seyyid Muhammet’tir. Cari hizmetini Maide Suresi 100. ayetine göre yapar.
Maide Suresi 100. Ayeti: Mundarın çokluğu hoşunuza gitsede mundarla pak bir değildir o halde ey akıl sahipleri temizlenin ki kurtuluşa eresiniz.
ÇERAĞIN GÖREVİ
Delil, çerağ Şahı Merdan Alinin nuruna misaldir. Çerağ nasıl meydanı aydınlatıyorsa Şahı Merdan Ali de ilmiyle kâinatı öyle aydınlatmıştır. Hz. Ali her gelen Nebiyle gizli gelmiş Hz. Muhammetle aşikar olmuştur. Delilin Piri Şahı Merdan Ali – İcrası Caburu Esnandır. Delilci çerağını uyarmadan (yakmadan) önce Nur Suresi 35. ayetini okur. Bu ayetin batını manası Ehlibeyt ve oniki İmamları zikreder. Delilci hizmetini Nur Suresi 36. ayetinin hükmüne göre yapar.
Nur Suresi 36. Ayeti: O çerağ evlerde yakılır Allah oranın yüksek tutulmasına ve içinde isminin anılmasına izin verdiği evlerde yakarak ismini tesbih ederler.
SAKKACININ GÖREVİ
Sakacı eline bir tas su alır, gelir dar meydanında durur. Önce tercemanı okur sonra saka suyuna ait olan -din Muhammet dinidir sallı ala nazik cemal- metiye ile – sad hazaran lanet olsun ol münafık canına- taşlamasını okur. Sonra dinleyin nefesim mevali canlar ben niçin okurum lanet yezide duazimamını okur. Niçin yezide lanet ettiğinin sebeplerini duazimamın içinde anlatır. Sonra dede bu suyu dualar dualanan su Kerbelada su içmeden şehit olanlara temsilen birer yudum içilir. Bu su Kevser suyuna misaldir. Bu suyun bir kısmı canların üzerine serpilir. Bu sudan bir damla üzerine düşenin cehennem ateşinde yanmayacağına inanılır. Sakacının Piri İmam Hüseyin’dir. Sakacı hizmetini İnsan Suresi 5–6 ayetlerinin hükmüne göre yapar.
İnsan Suresi 5–6 Ayetleri: Mümin olanlar karışı kâfur olan bir sudan içerler o bir pınardır ki ancak ondan Allahın has kulları içerler.
MİHMANDARIN GÖREVİ
Alevi cem ibadetinde gelen misafirler için birde mihmandar hizmetlisi vardır. Eğer cem yapıldığında o yerleşim yerine bir misafir gelirse eğer bu misafir Alevi ise görülmüş sorulmuşsa ceme alınır yok eğer misafir görülmemiş sorulmamışsa veya Alevi değilse cemin dışında bir evde mihman olarak kalır. Mihmandar görevinde bulunan can mihmanın hizmetine verilir. Cem ibadeti bitinceye kadar mihmandar misafire hizmet eder, rahatını sağlar. Mihmandarın Piri Eyüp Sultandır. Mihmandar görevini Meryem Suresi 85. Ayetine göre yapar.
Meryem Suresi 85. Ayeti: O gün biz Allahtan korkanları Rahmanın huzurunda toplayıp konuk olarak ağırlayacağız.
LOKMACININ (SOFRACININ) GÖREVİ
Lokmacı (sofracı) kesilen kurbanı kurbancıyla beraber hazırlar pişirir. Ceme katılan canlara lokmaları pay eder dağıtır. Cemin hitamında cem evinde kalan canlar için sofra açar lokma yedirir. Lokmacının (sofracının) Pirleri Hz. Fatıma - Kamber Ali Sultandır. Lokmacı (sofracı) hizmetini İnsan Suresi 7–8–9 ayetlerinin hükmüne uygun olarak yapar.
İnsan Suresi 7–8–9 Ayetleri: Onlar adaklarını yerine getirirken yemeğin azına dahi ihtiyaçları varken Allaha sevgilerinden dolayı yemeklerim yoksula, esire ve yetime verdiler.
İZNİKÇİNİN GÖREVİ
İznikçi, ayakkabıcı hizmetinde bulunan can diğer hizmetlerle beraber cem evini temizler içini döşeyip cem yapılabilir hale getirir cemde canların ayakkabı hizmetinde bulunur. Halka hizmet hakka hizmet anlayışıyla hizmetini yapar. İznikçinin Piri Hüzametül Ansarıdır. İznikçi hizmetini Taha Suresi 11–12. Ayetlerine göre yapar.
Taha Suresi 11–12 Ayetleri: O ateşe nura vardı. Kendisine Allah seslendi Ey Musa ben senin Rabbinim burası Mubaret Tuva vadisi ayakkabılarını çıkarda gel diye buyruldu.
